Springsteen en de E Street Band hebben dinsdag 25 juli de Europese tour afgesloten in het Prato della Gerascia-park bij het racecircuit van Monza. Dit was de derde show in Italië. ‘Twist and Shout’, dat als extra toegift na ‘Tenth Avenue Freeze-out’ werd gespeeld, was de enige verrassing in de set.
Noord-Italië werd in de dagen voor het concert geteisterd door noodweer en lang was het onzeker of het concert wel door kon gaan. Het park werd in de dag voor het concert afgesloten vanwege de hevige regenval en omgewaaide bomen. Martijn Harleman was in Monza en schreef over de stormschade voorafgaand aan de show: “Nou, wat een puinhoop: bomen omgevallen net een uurtje voor de roll call op de ochtend voor de show. De andere roll calls werden afgelast. De mensen die met de auto naar het park waren gekomen, zaten vast bij de roll call-locatie.
“Deze plek lag op een groot weiland pal naast het circuit en was afgesloten met hekken. Om daar te komen moet je eerst ongeveer 200 meter over een pad in het park. Bij de entree was al telkens iemand die je er alleen langs liet als je aangaf dat je voor de roll call kwam, alsof er verder nog wat spannends te doen was. Je kon daar ook met de auto komen, maar veel bomen in dat park waren omgevallen en blokkeerden de weg terug, waardoor een aantal auto’s er vaststonden totdat brandweer de boel kwam opruimen. Maar die hadden het druk, want rond Monza en Milaan was er veel omgevallen en versperd.”
Op de dag van het concert brak de zon door en kon het concert doorgaan. Springsteens show werd voorafgegaan door twee Australische voorprogramma’s, dat van de bleusrock-formatie The Teskey Brothers en singer/songwriter Tash Sultana. Bruce, Steve en Springsteens dochter Jessica werden gespot aan de zijkant van het podium bij het optreden van The Teskey Brothers.
Bruce en de band verschenen om tien voor acht, ruim twintig minuten later dan aangekondigd, op het podium en trapten af met ‘No Surrender’. Wie dacht dat er voor de laatste Europese show nog grote verrassingen gespeeld zouden worden, kwam bedrogen uit, want tot en met de toegift ‘Tenth Avenue Freeze-out’ koos Bruce voor de vaste set. Ten opzichte van de vorige show in München, verving hij alleen ‘Trapped’ door ‘Mary’s Place’.
Na ‘Tenth Avenue Freeze-out’ kreeg het publiek nog een extraatje in de vorm van ‘Twist and Shout’. Bruce bedankte daarna het Europese publiek: “Thank you Italia, thank you Monza. This is our last night in Europe, I wanna thank all our European fans that came out to see us, all of our Italian fans. We had an incredible time. We’ll be back!”, waren Springsteens woorden die met een luid applaus werden begroet. Tijdens ‘I’ll See You in My Dreams’ werd op de bomen in het park een lichtboodschap voor Bruce geprojecteerd: “This is our letter to you. Thanks, come back again.”
Paul Snelders was ook bij het laatste Europese concert van 2023 en schreef: “Dat was het dan, Bruce 2023 in Europa, met een meer dan waardige afsluiter in Monza! Maar het heeft niet veel gescheeld of München was de laatste geworden. Na een lange motorrit op maandag vanuit München, met veel regen, file en een afsluiting vanwege een afgesloten snelwegonderdoorgang in verband met wateroverlast, arriveerde ik omstreeks half vier in Monza. Ik vroeg me onderweg naar de plek van de roll call al af wat er aan de hand was. Want ik zag afgesloten straten vanwege omgevallen bomen, onderdoorgangen waar ik door diepe plassen moest rijden, afgewaaide takken, straten die even daarvoor blank gestaan leken te hebben. Heel vreemd.
“Bij de roll call-plek aangekomen, bleek dat er een uur daarvoor een enorm noodweer precies de plek getroffen te hebben waar het concert zou plaatsvinden, het Autodrome van Monza. De roll call werd tot nader order afgelast, de organisatie zat nog vast in het park door omgevallen bomen. Kortom, chaos. Men kon niet vertellen hoe nu verder en of het concert überhaupt doorging.
“Dus maar naar onze Airbnb gereden om daar af te wachten wat er verder ging gebeuren. Naar heerlijk in het zonnetje op een terras gezeten te hebben, kwam om acht uur ’s avonds het sein via Facebook door dat men om half negen weer nummers ging uitdelen. Dus wij als een speer daarheen op de motor en nummer 396 gehaald. Nadat we terug waren en op weg naar een restaurant, begon het weer te onweren, te stormen en te regenen en waren we binnen een minuut echt helemaal doorweekt, voordat we een pizzeria binnen konden vluchten.
“De volgende ochtend was er gelukkig niets meer aan de hand, er was de hele nacht keihard gewerkt om alle zooi op te ruimen en om half tien waren we bij de roll call om daar te blijven tot aan het concert. Daar stonden inmiddels bijna zo’n 900 mensen. De roll call zou plaatsvinden bij de Fanzone in het Autodrome, maar pas nadat het park vrijgegeven werd door de autoriteiten. We moesten eerst nog twee uur wachten voordat we naar de Fanzone konden. Daar vond dan de roll call plaats, maar wel tussen veel andere fans zonder nummertje. Gelukkig heeft men kunnen regelen dat we toch als eersten naar binnen konden, zeker twee uur later dan gepland en met vele Italiaanse toestanden: rennen, andere ingangen die ook al opengingen, voordringen, et cetera. We hebben toch nog een mooie plek weten te bemachtigen op de achtste rij.
“De stage-rush vond al plaats bij aanvang van de supportact van de Teskey Brothers, ergens om kwart voor vijf, dus dat werd lang staan. Om het concertverslag maar meteen goed te beginnen, de Teskey Brothers, een Australische mix van soul, rythm & blues en Americana. Ik had ze al eerder live gezien en ben een groot fan en vroeg me af of ze zich staande konden houden voor zo’n groot publiek. Maar gelukkig schotelden ze ons een fantastische set voor die ook door het Italiaanse publiek om ons heen zeer gewaardeerd werd. Vervolgens kwam Tash Sultana, een éénvrouwsband, ook uit Australië. Ze speelt zelf zo’n negen instrumenten en weet op het podium tot een opzwepende mix van dance, rock en R&B te mixen. Ook zeker niet verkeerd.
“En dan om iets voor achten begonnen Bruce en de E Street Band dan eindelijk. Ondanks dat ik stiekem gehoopt had op een ander begin, knalde ‘No Surrender’ van het podium en stond het veld op zijn kop. Wat een enthousiasme op het podium en zeker ook het publiek, dat ging helemaal uit zijn dak. Het was toch even anders dan in München, hier in Monza. Als er een dak op had gezeten, was het dak eraf gegaan. En dat enthousiasme ging door met zoals gebruikelijk ‘Ghosts’, maar wel een heel gedreven versie met veel interactie met het publiek. Na een beetje gas terug met ‘Letter to You’, weer een heerlijke versie van ‘The Promised Land’.
“Opgezweept door het publiek gaven Bruce en de band net dat beetje extra om een altijd al goed concert toch net even meer bijzonder te maken. Zeker met ‘Mary’s Place’ en ‘Johnny 99’, wat toch ondanks de wellicht zware tekst, heerlijke muzikale feestnummers zijn. En dat was te merken aan het publiek. Na een luidkeels meegezongen ‘The River’, ging het feestje weer door met ‘Because the Night’. Na ‘Badlands’ geen ‘Jungleland’, wat velen toch stiekem hadden gehoopt, maar dat mocht de pret zeker niet drukken.
“Ook bij de toegiften stoomde de band stevig door, met zowel op het podium als op het veld een groot feest. En na ‘Tenth Avenue’ stond de klok pas op tweeënhalf uur speeltijd. En dus pakte Bruce na het afscheid nogmaals zijn gitaar en knalden ze er nog een heerlijke versie van ‘Twist and Shout’/’La Bamba’ uit. Bruce en de band zweepte het publiek telkens weer op, wat een mooie finale. Weliswaar niet geheel onverwacht, maar een waardig slot van bijna drie maanden Bruce in Europa. Als laatste kwam natuurlijk nog ‘I’ll See You in My Dreams’, waarbij Bruce afscheid nam met het Europese en Italiaanse publiek en zei dat ze genoten hadden. En afsluitend met een luid en duidelijk: ‘We’ll be back!’ Dus op naar Bruce in 2024!”
Jeroen Zijlstra mailde: “Na het afsluitende concert in Helsinki in 2012 waar we niet bij waren, heb ik samen met Bruce-vriend Cees Schaap afgesproken om bij de volgende tour hoe dan ook het laatste concert in Europa te bezoeken, waar dat ook mocht zijn. Het werd Monza en daar moesten we elf jaar op wachten. Na de drie concerten in Nederland en het concert in Hamburg een fantastische afsluiting, al werd de wens van Helsinki bij lange na niet vervuld. Een standaardsetlist maar wat een energie en beleving.
Het was op de valreep gelukt om kaarten voor de pit te krijgen en dat was maar goed ook, wat een feest. Hamburg was met een prachtig publiek heel goed, maar in Monza ging er nog een schepje bovenop. De nummers leken langer en het contact met het publiek intensiever. De drie hoogtepunten voor mij waren de uitvoering van ‘The River’ met het fantastische slot samen met het publiek, ‘Backstreets’, altijd al een mooi nummer maar bij deze tour nog mooier en gisteren absoluut op z’n best wat mij betreft en ‘Last Man Standing’. Bij de eerdere vier concerten wel goed en mooi, maar gisteren prachtig zoals het was bedoeld, al denk ik dat dit wisselend en persoonlijk zal zijn.
“De pre-afsluiter ‘Twist and Shout’ kon eigenlijk niet ontbreken en de woorden daarna waren natuurlijk goed om te horen. Wat al werd gedacht, werd gisteren door Bruce zelf bevestigd: ‘We’ll back.’ Mooi, wij ook!”
Astrid van der Werf mailde: “Als je het bekijkt vanuit het perspectief van de concertgangers, hebben we ontzettend geluk gehad dat het concert zonder moeilijkheden doorging. Het park waarin het racecircuit ligt, was woensdagochtend nog lang afgesloten omdat er nog bomen en takken geruimd moesten worden. Woensdag was het weer echter opnieuw zonnig (heet!) en volkomen kalm. De enige orkaan die nog volgde, was het geluid van het publiek. Want het waren Italiaanse toestanden in Monza, variërend van een chaotische roll call, een grasveld dat sterk naar de kruidenafdeling in mijn keukenkastje geurde, tot werkelijk uitzinnige concertgangers. Dit was mijn elfde show deze tour en ik heb het publiek tot dan toe nog niet zo hard horen schreeuwen. ‘We’ll be back’, zei Bruce aan het einde van het concert en wat volgde was het hardste door mensen geproduceerde geluid dat ik deze tour heb gehoord.
“De band speelde enorm energiek en gedreven. Het geluid was op dit grote, open veld heel erg goed. Ik kon alle instrumenten afzonderlijk horen. Bruce was, anders dan ik eerder zag tijdens deze tour, vanaf de opener ‘No Surrender’ goed bij stem. Nils maakte zijn ‘spins’ bij ‘Because the Night’. Landgraaf was hiervoor mijn laatste show en toen stond ‘The River’ nog niet op de setlist en ik ben heel blij dat ik deze nog heb mee kunnen pikken. ‘Twist and Shout’ was een mooie verrassing aan het einde van een verder standaardsetlist. Ik vond dit een van de beste shows die ik deze tour heb gezien.
“Ik kan heel goed leven met een vaste setlist, juist omdat het zo’n mooi verhaal is met een sterke boodschap. Voor ‘Last Man Standing’, ‘Backstreets’ en ‘I’ll See You in My Dreams’ wil ik elke dag wel naar een stadion. Bovendien ga je meer letten op de subtiele verschillen, op de stemming in de band en de onderlinge dynamiek, op de manier waarop solo’s klinken. Mijn echtgenoot, die zeer veel waardering heeft voor Bruce en de E Street Band maar niet zo’n fan is als ik, en die voor het eerst mee was deze tour, vond het een schitterend concert. Er is één ding dat een beetje knaagt en dat is dat Bruce bijna niet refereert aan de plaats waar hij staat. Als er één ding is dat niet standaard is, is het toch de omgeving waarin de band die avond speelt. Ik zou het niet zo gek hebben gevonden als hij in Monza aan de storm had gerefereerd bijvoorbeeld, die heel veel mensen in Noord-Italië heeft getroffen. Maar los van stormen en andere incidenten, viel me dat ook op in andere steden. Dat maakt het minder persoonlijk. Alleen in Dublin, aan het einde van het derde concert zei hij dat Ierland zo speciaal was, dat hij en de band er zo goed waren ontvangen en dat hij eigenlijk niet weg wilde gaan, maar dat is de enige keer dat ik dit hoorde.”
René Slegers stuurde ook zijn bevindingen naar Be True: “Afgelopen dagen is het noodweer geweest in de regio van Monza maar als Bruce Springsteen iets voor 8 uur het podium betreedt, barst er pas echt een helse Rock-’n-Roll storm los! Of de stem van Bruce nog hees en schor is, kan ik niet zeggen, want zijn stem wordt overstemd door duizenden meezingende Italianen. Ze worden begroet met een hartelijk ‘Hello Monza’ en als Springsteen inzet met ‘We busted out of class’, wordt er uit volle borst keihard mee gebruld. Springsteen geniet zichtbaar van het grote overvolle terrein en het heerlijke avondzonnetje. Steve heeft zijn zonnebril op. Bij ‘Out in the Street’ bespeelt Bruce het 80.000 koppige publiek. Hij wijst naar alle kanten en iedereen in het publiek weet het zeker: ‘Hij wees naar mij!’
“Ik zie vaders met zoons, die elkaar vasthouden en moeders met dochters, die elkaar omhelzen. Vrienden en vriendinnen, die samen genieten van de beste rock-‘n-roll-show op aarde! Bruce wijst iedereen aan en maakt contact met zijn Italiaans-Europees-internationaal publiek. Hij neemt foto’s en cadeautjes aan en deelt mondharmonica’s en plectrums uit. Bij ‘Nightshift’ gebeurt wat Springsteen zelf ook niet voor mogelijk had gehouden, maar Curtis King perste er een nog hogere toon uit dan ooit tevoren! Bruce dirigeert zijn band en ook het aantal slagen dat Max geeft bij ‘Mary’s Place’ klopt nu precies. Bruce geeft heel duidelijk met z’n vingers aan hoeveel slagen hij wil.
“Ik had het in München goed gehoord: de laatste zin van ‘Johnny 99’ heeft Bruce gewijzigd in: ‘Put it on Johnny 99’. De show heeft een moordend tempo en Springsteen heeft geen moeite om de meute stil te krijgen bij ‘The River’ en ‘Mary’s Place’. Bij het eind van ‘The River’ laat Springsteen het publiek uitzingen en doet zelf laatste stukje. Dat is heel slim, want hij krijgt de stilte die hij dan nodig heeft en het publiek weet dat het lied pas dan helemaal klaar is en geeft dus precies op het juiste moment het applaus! Perfect!
“‘Backstreets’ lijkt iets minder gefocust dan bij de vorige shows die ik heb gezien. Bruce moet zijn best doen om de tekst aan te houden en kijkt regelmatig op het tekstscherm. Bij het deel waar hij vertelt over zijn herinneringen zegt hij over de gitaar: ‘Always missing one string’ in plaats van de vermelding van ‘five strings’. Bij ‘Glory Days’ zegt Steve: ‘We’re going home tomorrow.’
“Ik heb nu in tien dagen tijd vier shows gezien, vier bijna identieke shows. Het is zoeken naar details die verschillen en ik heb slechts twee andere nummers gezien, ‘Trapped’ en ‘Twist and Shout’. Begrijp me a.u.b. niet verkeerd, ik heb enorm genoten van de shows. De opbouw is geweldig en het is Springsteen ten voeten uit, maar ik annuleer de Amerikaanse shows die ik nog wilde doen. Ik hoop dat ik ongelijk krijg en dat hij hele mooie songs gaat spelen in Amerika en Canada, maar voor mij persoonlijk was dit een prachtige tour en is het goed zo! Bruce bedankt! Medefans bedankt en vooral een extra woord van dank aan René van Diemen, mijn held, die mij samen met enkele Engelse fans naar mijn auto bracht, nadat we op het station in Monza waren vast komen te zitten en er geen trein meer kwam!”
Lees concertverslagen van de andere shows in het touroverzicht.