Springsteen en de E Street Band hebben zaterdag 15 juli in het Volksparkstadion in Hamburg opgetreden. De tweede show op Duitse bodem kende weinig verrassingen, maar Bruce had vanaf het begin stevig de controle en het enthousiaste publiek at gretig uit zijn hand. Ook de E Street Band was in topvorm.
De show startte vroeg. Al vijf minuten voor de geplande aanvangstijd kwam Roy Bittan als eerste van de band het podium op. Hoewel dit het tweede Duitse concert was, koos Bruce toch voor een set die sterk leek op die van de eerste show in Düsseldorf, drie weken geleden. Wellicht had Bruce door de tijd tussen deze twee shows er niet aan gedacht de variatie aan te brengen die normaliter wel tussen concerten in hetzelfde land is. De enige wijzigingen waren nu geen ‘The Ties that Bind’ als opener, geen ‘Candy’s Room’, ‘My Hometown’ en ‘Born in the USA’, maar wel ‘Darlington County’ en ‘Working on the Highway’. Het laatste nummer was toepasselijk voor iedereen die met de auto naar het stadion kwam, want door de vele wegwerkzaamheden hadden bezoekers in de dagen rond het concert te kampen met kilometerslange files en flinke vertraging.
Jos Westenberg was in Hamburg: “We hebben deze tour door omstandigheden wat shows moeten overslaan. Het laatste concert dat we zagen was dat in Landgraaf. De show in het Volksparkstadion was veel beter dan die in Landgraaf. Over het algemeen was het publiek veel enthousiaster. Er was meer aandacht voor de muziek en de sfeer zat er ook al meteen vanaf het begin goed in. Duits publiek houdt van klappen en nog voor de show werd er af en toe enthousiast geklapt om de sfeer erin te krijgen. Een wave inzetten lukte de Duitsers net niet, ondanks enkele verwoede pogingen vanaf het veld om de mensen op de tribunes mee te krijgen.
Muriël Kleisterlee: “Door de hoge temperatuur van 30 graden in Hamburg en door de hoge energie waarover we hoorden bij de shows in Denemarken, was ik bang dat Bruce en de band misschien minder energie voor Hamburg over zouden hebben, maar het tegendeel bleek waar. Ook het publiek was veel energieker dan in het eveneens warme Landgraaf en vanaf de eerste noten enthousiaster dan in Nederland. Het was vrij benauwd, maar ook dat had geen invloed op het concert. Ik heb geen mensen gezien die flauw vielen, waar dat in Landgraaf wel gebeurde. De eerste rijen kregen vanaf de tweede helft van het concert pakjes water toegeworpen door de security. Plastic flesjes mochten het stadion sowieso niet in, maar pakjes drinken mochten gelukkig wel. Regen- en onweersbuien gingen langs Hamburg heen, dus de poncho’s bleven ongebruikt.
“Bruce leek er meteen vanaf het begin heel veel zin in te hebben en stortte zich zonder aarzelen met veel energie in het concert. Van op stoom moeten komen leek zowel bij de band als de toeschouwers geen sprake. Ik had de indruk dat veel bandleden, onder wie Nils en Soozie, ook meer plezier uitstraalden dan bij sommige eerdere concerten.”
Jos: “Waar het concert in een maand tijd normaal gesproken flink kan veranderen, beperkten de verschillen zich nu vooral tot enkele details. Door de pauze die wij hebben moeten nemen, zagen we de ontwikkelingen in de tour die er wel waren duidelijk. Er zijn een paar semi-vaste keuzes bijgekomen, daarvan speelden Bruce en de band nu ‘Darlington County’, ‘Working on the Highway’ en ‘The River’. Deze versie van ‘The River’, met het slotstuk waarop Bruce na de mondharmonica met kopstem zingt, was erg mooi. Jammer dat er dan toch een paar mensen het nodig vonden om hard te roepen om aandacht. Bruce liet zich er gelukkig niet door van de wijs brengen en rondde het nummer op heel fraaie wijze af.
“‘Darlington County’ werd compleet met het duetje met Nils Lofgren gedaan. De gitarist volgde Bruce naar de uitloper links van het podium om met de baas mee te zingen. Toen Bruce terug op het podium de handmicrofoon naar een crewlid wilde gooien, ging het mis en viel de microfoon op de grond. Bruce moest daar hard om lachen.”
Bij ‘Because the Night’ deed Nils twee keer een pirouette tijdens zijn solo. Later bij het hotel hoorden fans hem zeggen dat hij bij deze acrobatische move, die hij vorige tour altijd uithaalde, erg moet opletten om niet te vallen.
“‘Working on the Highway’ deed Bruce op de middenuitloper, net zoals bij de concerten van voorgaande tours. Het nummer stond niet op de geplande setlist. Daarentegen stond ‘My Hometown’ wel gepland, maar sloeg Bruce dit nummer tijdens de show over. Ook liet hij de waterspuug-act waarmee hij vroeger ‘Working on the Highway’ startte achterwege, maar deed dit alsnog voorafgaand aan ‘Wrecking Ball’. Bij dit nummer moest Bruce lachen om de bevestigende reactie van het publiek toen hij zong: ‘I was raised out of steel here in the swamps of Jersey’, alsof hij wilde aangeven dat hij niet kon geloven dat er mensen uit New Jersey in het publiek zaten.
“Ik vraag me altijd af wat Bruce toch steeds tegen Curtis King zegt wanneer ze samen op de middenuitloper ‘Nightshift’ zingen. Na het solostukje van Curtis, lacht Bruce altijd tegen hem en zegt hij iets tegen de achtergrondzanger – iets over zijn hoge bereik misschien?
De uitvoering van ‘Last Man Standing’ was een mooie, maar werd helaas ook verstoord door wat geroep vanaf de tribunes. Het lijkt erop dat Bruce dit nummer elke show vol overtuiging wil brengen en in Hamburg lukte dat zeker.”
Muriël: “Er zaten kleine maar opvallende toevoegingen in het intermezzo van ‘Backstreets’, waarin Bruce over de platen, boeken en gitaar mijmert die hij van zijn overleden vriend George Theiss bewaard heeft. Over de boeken die hij van hem geërfd heeft, zei hij dat George hem ook altijd probeerde over te halen om die te lezen. En hij zei over de geërfde vijfsnarige gitaar, dat George de zesde snaar die blijkbaar ooit gesprongen was nooit had vervangen. Het publiek beantwoordde dit met een applaus voordat Bruce het nummer verderging met ‘Hiding on the backstreets’.”
Jos: “Dit intermezzo is wellicht niet meer zo spontaan als de ‘Sad Eyes’-interludes van 1978 en 1980 waren, maar voor mij blijft dit moment wel het hoogtepunt in de show.”
Citaat van Bruce over George Theis in ‘Backstreets’
‘I still got that box with ’45s that you’ve left me. And I’ve got all your old books that you were always trying to get me to read. And I’ve got your famous five string guitar. And you never put that extra string back on and you kept it down at the end of your bed.
And I’ve got that picture of the two of us on your wedding day. You were barely nineteen, baby coming.’
‘I’ve got these things… I’ve got these things. And the rest of you… The rest of you I’m gonna carry right here’, waarbij Bruce een paar keer met zijn hand op zijn hart klopt.
‘Right until the end. Right until the end.’
De nummers ‘Letter to You’, ‘Last Man Standing’ en ‘I’ll See You in My Dreams’ werden op de schermen in het Duits ondertiteld. Jos: “In mijn jeugd zag ik veel Engelstalige speelfilms op de Duitse televisie die niet ondertiteld, maar in het Duits nageynchroniseerd waren. Toch denk ik dat Duitse ondertiteling inmiddels niet meer nodig is voor de meeste Duitstalige fans.”
“Bruce deelde weer volop plectrums uit, maakte een selfie met een Deens stel op de eerste rij en gaf mondharmonica’s weg aan kinderen. Bruce moet een rotsvast vertrouwen hebben in zijn inschatting en werptechniek van mondharmonica’s, want vanaf het hoge podium wierp hij na ‘She’s the One’ het muziekinstrument met een grote boog over een afstand van zeker acht meter naar een kind op de eerste rij, die het instrument kundig opving. Dat had net zo goed mis kunnen gaan.
“Little Steven bediende nu tijdens de sketch die hij met Bruce onder ‘Glory Days’ doet, de camera door Bruce van achteren te filmen en hard op en neer te zwenken. Een ander opvallend moment in de show was bij het voorstellen van de band. Toen Bruce het riedeltje ‘You’ve just seen the heart-stopping, pants-dropping …” afdraaide en er daarna ‘E’, ‘Street’ en ‘Band’ op het scherm wordt geprojecteerd, stond er nu als laatste de tekst ‘Happy #50 Phil!’ achter Bruce en de band. Een inside joke of een felicitatie voor een crewlid waarschijnlijk.”
Slecht geluid op de tribunes
Er was slechts een korte soundcheck voorafgaand aan de show, waarin Springsteen en de band drie keer het eerste couplet van ‘No Surrender’ speelden. Misschien dat daarom het geluid niet top was in het stadion. Paul Sax schrijft hierover: “In Parijs was het geluid in La Defense Arena perfect en ik was ook op de tribune in de Merkur Arena in Düsseldorf, waar het geluid ook prima was. Ik had nu weer een plaats op de tribune en je zult het niet geloven, maar het geluid in het Volksparkstadion in Hamburg was nog slechter dan in de Johan Cruijff Arena. Het leek alsof de achterste boxen niet werkten. Het geluid kwam alleen vanaf het podium en de galm was enorm. Bruce was niet te verstaan. Pas bij ‘The River’ werd er aan de knoppen gedraaid en werd het iets beter. De instrumenten verdwenen in een brij van geluid. Gelukkig maakte de energie van Bruce en de E Street Band en het enthousiasme van het publiek veel goed.”
Paul Meerman was ook in Hamburg en stuurde zijn bevindingen over het concert naar Be True: “Een heet Hamburg kreeg een gedegen standaard show. Geen poespas, geen verrassingen. Maar wel voor een gedreven publiek dat volop meedeed en genoot. Wat er on stage gebeurt, staat vooraf vast, zoveel is wel duidelijk. Alles wat gezegd wordt, is geregisseerd. Is dat jammer? Ja, voor ons, de mafkezen die meerdere concerten bezoeken. Is het jammer voor het “gewone” publiek? Nee, zeker niet. Die krijgen gewoon een fantastisch concert met een gedreven Bruce en een superband. Die fans genieten dus volop. En genieten was het ook in Hamburg.
“De solo van Bruce in ‘Prove It All Night’, de lange snippet van ‘Honky Tonk Women’ aan het begin van ‘Darlington County’, een mooie uitvoering van ‘Last Man Standing’, de partyknallers ‘Because the Night’ en ‘Glory Days’ (‘nobody wants to go home’) en de blijdschap bij de harmonica-, plectrum- en kus-ontvangers. Bruce, gesleten door de tand des tijds, speelt nog steeds met zijn publiek. Hij leverde ook in Hamburg in een korte (2 uur en 50 minuten) maar gedreven show. Wij hebben weer genoten, vrezen af en toe voor zijn gezondheid, maar hopen op een vervolg in 2024. Fingers crossed, en is dat dan weer met een standaard setlist: boeien.”
Bart Noordegraaf mailde: “Een fantastische show gezien voor een enthousiast publiek in Hamburg. Komt het doordat je het concert op een buitenlandse locatie bekijkt of door het veel betere stadion (beleving), dat het publiek elders altijd veel enthousiaster lijkt/is dan in de Arena? Wij moesten overigens van de stewards via een andere weg het stadion uit vanaf de tribune en ook via het veld werden mensen omgeleid. De steward wist het fijne er niet van, maar gaf wel aan dat een stuk van de stadiontribune te veel had getrild en nu met mensen erop nog steeds bewoog. Heeft Bruce een nieuwe stadium breaker veroorzaakt? Ik heb het nog niet terug kunnen vinden.”
De volgende show vindt dinsdag plaats in Wenen voordat Bruce en de E Street Band terugkeren naar Duitsland voor nog twee concerten, een in Hockenheim en een in München.
